Vay Nhanh Fast Money. İçindekiler1 Sesin Şiddetini Arttırmak İçin Gereken Sesin Şiddeti Arttırılırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Ses şiddeti, herhangi bir ses kaynağından çıkan sesin farklı mesafelerden duyulmasını sağlayan özelliğe denir. Diğer bir adı da gürlük olarak bilinir. Sesin Şiddetini Arttırmak İçin Gereken Araçlar Sesin şiddetini arttıran en bilinen alet megafonlardır. Megafonlar pek çok yerde karşımıza çıkar. Günlük yaşamda itfaiye araçları, polis araçları, ambulanslar, satıcılar sesin şiddetini arttırmak için megafon kullanırlar. Megafonlar sesin şiddetini en uzun mesafeye kadar iletebilen araçlardır. İşitme cihazları işitme sıkıntısı olan kişiler tasarlanmıştır. İşitme problemi yaşayan kişiler sesleri duymakta zorluk çekerler, cihaz sayesinde dışarıdan gelen ses seviyesi yüksek çıkar. Sesin şiddeti az olursa duyulması zor olur. Özellikle uzaktan duyulması çok daha zor olur. Okullarda, toplantı veya konferans salonlarında, açık alanlarda insanlara hitap etmek için ses düzeyinin yüksek olması gerekir. Bunun için de sesin şiddeti mikrofonlar aracılığı ile arttırılabilir. Sesin şiddetini yükselten diğer bir araç ise, mikforondur. Mikrofonlar da hoparlör denilen alet sayesinde sesin şiddeti yükseltilip azaltılabilir. Mikrofonlar sesin şiddetini çok şiddetini arttırırken dikkat edilmesi gereken bir takım hususlar vardır. Sesin şiddeti çok yüksek sınırlara ulaşırsa duyma da problemler meydana gelebilir. Sesin Şiddeti Arttırılırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Sesin şiddeti için yasal olarak belirlenmiş sınırlar vardır. Kulağın duyabileceği ses şiddeti sınıra ulaştığı taktir de duyma problemleri meydana gelebilir. Bu sebeple sesin şiddeti arttırırken sınıra dikkat etmek gerekir. Post Views Bu Yazıya Tepkiniz Ne Oldu? talaş Özgür Suyun içinde tuzu göre- meyiz fakat suyu içtiği- 4. Aşağıdaki olayların hangisi katı mad- mizde tuzun tadını alırız. delerin ısı alarak sıvı hâle geçmesine örnek verilebilir? Bu öğrencilerden hangilerinin verdiği bilgi yanlıştır? A. Çikolatanın erimesi B. Dondurmanın donması A. Duru B. Deniz C. Tereyağının katılaşması C. Özgür D. Duru - Deniz D. Göllerin buz tutması 2. Kendinden başka madde içermeyen 5. • 10 g peynir maddelere saf madde denir. • 2 lt su • 5 kg zeytinyağı Buna göre aşağıdakilerden hangisi • 1000 mL süt saf maddeye örnektir? Yukarıda bazı maddelerin miktarları A. B. verilmiştir. Limonata Şeker Bu maddelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi kesinlikle doğrudur? C. D. A. Kütleleri, eşit kollu terazinin bir ke- Süt Ayran fesine ağırlık, diğer kefesine direkt madde konularak ölçülür. B. Hacimleri, dereceli silindir kullanı- larak brüt kütle - kabın kütlesi şek- linde ölçülür. C. Kütle ve hacme sahiptirler. D. Kütle ve hacimlerini ölçme yöntem- leri birbirinden farklıdır. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 4. Fasikül 39 22. HAFTA 9. 6. Aşağıdakilerden hangisi katıları sıvı- 1300 gr 1560 gr lardan ayıran bir özelliktir? A sıvısı B sıvısı A. Belirli bir şekillerinin olması Aynı cam kabın içine konulan farklı B. Gözle görülebilmeleri A ve B sıvılarının kütleleri yukarıdaki C. Belirli bir hacimlerinin olması görselde olduğu gibi ayrı ayrı ölçülü- D. Bulundukları ortama kolayca yayı- yor. Ölçüm sonuçları not ediliyor. labilmeleri 7. Yandaki bardağın içine Bu sıvılarla ilgili aşağıdakilerden han- 60°C sıcaklığında çay gisi kesinlikle söylenir? ve sı­c­ aklığı bilinmey­­ en kaşık konularak birkaç 60°C A. A sıvısının kütlesi 1200 g’dır. B. B sıvısının kütlesi 1560 g’dır. da­kika bekleniyor. C. B sıvısının kütlesi A sıvısınkinden Buna göre kaşık ve çayın sıcaklıkları 260 g fazladır. D. Cam kabın kütlesi 260 g’dır. ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi kesinlikle doğrudur? A. Son sıcaklıkları 40°C olur. 10. Madde B. Kaşığın ilk sıcaklığı, çayın ilk sıcaklı- Niteleyen özelliktir. ğından daha azdır. C. Kaşıktan çaya ısı akışı olur. I D. Son sıcaklıkları eşit olur. Suyu II III Suda emme batma 8. Aşağıdaki tablonun hangi satırındaki Bu şemada numaralanmış yerlere işaretleme doğrudur? gelmesi gerekenler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Maddenin Özellikleri Katı Sıvı Gaz I II III A. Suyu A. Kâğıt, şişe, kum, tuz ✓ emme Suda Mıknatısla örnektir. yüzme çekilme Konuldukları kabın B. Mıknatısla Suyu Suyu tamamına yayılır. B. ✓✓ çekilme emmeme emme C. Akışkandır. C. Mıknatısla Suyu Suda ✓✓ çekilme emmeme yüzme D. Konulduğu kabın ✓ D. Suda Suda Mıknatısla şeklini alır. yüzme yüzme çekilme 40 Karaca Eğitim Yayınları 23 ve 24. HAFTA 25 ve 26. HAFTA Aydınlatma Teknolojileri Aydınlatma Teknolojileri – Geçmişten Günümüze Aydınlatma – Aydınlatma Araçlarının Teknolojileri Yaşamımızdaki Önemi Bu Hafta Neler Öğrendik? Bu Hafta Neler Öğrendik? 27. HAFTA 28. HAFTA Uygun Aydınlatma Işık Kirliliği – Uygun Aydınlatma ve Göz – Işık Kirliliği ve Nedenleri – Işık Kirliliğini Azaltmaya Yönelik Sağlığı – Aydınlatma Araçlarının Çözümler Bu Hafta Neler Öğrendik? Tasarruflu Kullanımı Bu Hafta Neler Öğrendik? 31. HAFTA 29 ve 30. HAFTA Ses Kirliliği – Ses Kirliliği Geçmişten Günümüze Ses Bu Hafta Neler Öğrendik? Teknolojileri – Geçmişten Günümüze 32. HAFTA Kullanılan Ses Teknolojileri – Şiddetli Sese Sahip Teknolojik Ses Kirliliği Araçların Etkileri – Ses Kirliliği, İnsan Sağlığını ve Bu Hafta Neler Öğrendik? Çevreyi Olumsuz Etkiler Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül – Ses Kirliliğine Karşı Alınacak Önlemler Bu Hafta Neler Öğrendik? 5. ÜNİTE DEĞERLENDİRMESİ 23 ve 24. HAFTA AYDINLATMA TEKNOLOJİLERİ • Kazanımlar Geçmişten ve günümüze aydınlatma teknolojileri, aydınlatma araçlarının önemi. Gelecekte kullanılabilecek aydınlatma araçlarına yönelik tasarım yapar. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE AYDINLATMA TEKNOLOJİLERİ Geçmişten günümüze insanların kullandığı aydınlatma araçları sürekli değişim göstermiştir. İnsanlar, zaman içinde taşları birbirine sürterek elde ettikleri kıvılcımlarla ateşi bul- muştur. Ateşin keşfi ile birlikte hem ısınmak hem de geceleri güvende olmak için aydın- latmada ateş kullanılmaya başlanmıştır. Ateşin keşfi, insanların aydınlatma konusunda da yenilikler yapmasını beraberinde getirmiştir. İnsanlar, aydınlatmak için önceleri çıra ve meşale odun parçalarına reçine sürüle- rek yapılırdı kullandılar. Yağların yakılmasıyla ışık elde edilebildiğini keşfettikten sonra da oyulmuş taşların içine hayvan yağlarını doldurarak kandilleri icat ettiler ve aydınlatmada kullanmaya başladılar. Daha sonra gaz lambası ve mum Hayvan yağlarının arasına pamuk ve fitil yer- leştirerek yapılırdı. gibi farklı ışık kaynakları kullanılmaya başlandı. Gaz lambaları önce evlerin sonra sokakların aydınlatılmasında kullanıldı. Meşale Kandil Gaz lambası Mum Karaca Eğitim Yayınları 2 23 ve 24. HAFTA Bu aydınlatma araçları kullanıldıkları dönemlerde ihtiyaçları gideriyordu. Ancak bunların sağladıkları ışık yetersizdi. Bir yerden başka yere taşınması da zor oluyordu. Zaman içerisinde bu sorunları çözmek için düşünceler üretildi. Akıl ve bilimin ışığın- da araştırmalar yapılarak yeni aydınlatma araçları geliştirildi. Günümüzde de kullanılan ampul, floresan lamba, LED ve halojen lambalar ışık kaynağı olarak kullanılmaya başlandı. Bunları da Öğrenelim Thomas Edison tarafından elektrik lambası ampul icat edildi 1789. Lewis Howard Latimer uzun süre dayanabilen uzun ömür- lü ampulü karbon filomanlı ampul icat etti 1881. Bugün hâlâ bu ampulleri kullanıyoruz. Cam tüp içindeki gazın, elektrik enerjisi etki- siyle ışık yayan, güneş ışığına benzeyen floresan lamba icat edildi. Nich Holonyak tarafından LED lamba icat edildi. Ampulden daha parlak olan halojen lambalar icat edildi. Lazer icat edildi. Çıkan ışık, ince ve çok parlaktır. Geçmişten günümüze aydınlatma teknolojileri büyük değişim göstermiştir. Amaç daha iyi aydınlanma ve az enerji harcamaktır. Bu nedenle keşfedilen her ürün kendinden önceki ürünlerden daha gelişmiş özelliklere sahiptir. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 3 23 ve 24. HAFTA Etkinlikler A. Güneş’in çevresindeki bilgileri okuyunuz. Aydınlatma araçlarını, bilgiler doğru ise kır- mızıya, yanlış ise maviye boyayınız. Güneş en büyük Ampul, en son icat edilen ışık kaynağıdır. aydınlatma aracıdır. Lazer, çok uzaklara yayılan bir ışık demetidir. Hayvan yağlarının Reçine ve odun Meşaleden sonra yağ Thomas Edison yakılması ile ampul parçalarından kandili kullanılmaya LED lambaları icat meşale yapılmıştır. kullanılmaya başlanmıştır. etmiştir. başlanmıştır. B. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların sonuna “D”, yanlış olanların sonuna “Y” yazınız. 1. Işığın olmadığı karanlık ortamlarda varlıkları göremeyiz. 2. Güneş, Ay ve yıldızlar binlerce yıldır en önemli ışık kaynağı olmuştur. 3. İnsanların ilk bulduğu aydınlanma aracı kandildir. 4. Ampul, floresan lambaya göre daha ekonomiktir. 5. Aydınlanma tarihinde ampulün icadı bir devrimdir. C. Geçmişte ve günümüzde kullanılan aydınlatma araçları arasındaki farklar nelerdir? Aşağıda boş bırakılan yere yazınız. ........................................................................................................ ......................................................................................................... ......................................................................................................... ............................................................................... 4 Karaca Eğitim Yayınları 23 ve 24. HAFTA Ç. Aşağıda verilen aydınlatma araçlarının isimlerini görsellerin altına yazınız. .................... ................... ................... ................... .................... ................... ................... ................... D. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen sözcüklerle uygun şekilde tamam- layınız. Thomas Edison gaz ateş kandiller Led lambalar • . . . . . . in bulunması aydınlatma teknolojisinin başlangıcıdır. • Oyulmuş taşların içine yerleştirilen yağın yakılmasıyla yapılan . . . . . . . . . . . aydın- latmak için kullanılmıştır. • Ampul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tarafından icat edilmiştir. • . . . . . . . . . . lambaları, günümüzde yaygın olarak kullanılmayan bir ışık kaynağıdır. • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , floresandan daha uzun ömürlüdür. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 5 23 ve 24. HAFTA ....../...../.......... Velinin imzası............ BU HAFTA NELER ÖĞRENDİK? 1. Aşağıdaki aydınlatma araçlarından 3. Aşağıdakilerden hangisi gaz lamba- hangisi günümüzde kullanılmamak- sından sonra bulunan bir aydınlatma tadır? aracıdır? A. B. A. Mum B. Kandil C. D. C. Floresan lamba D. Ampul 4. Elektrikle çalışan ampulü icat eden bi- lim insanı aşağıdakilerden hangisidir? A. Thomas Edison B. İbn-i Sina C. Nick Holonyak 2. D. Levis Havard Latimer Meşale Kandil Ampul Floresan 5. Ateşin bulunmasıyla ay­­ dın­l­atma ve ısınmada ateşten yararlanılmıştır. Yukarıdaki görsellerde, aydınlatma Deniz araçlarının geçmişten günümüze sı- ralaması yapılmıştır. Teknolojinin gelişmesiyle daha az enerji harcayarak Bu sıralamada “?” olan yere aşağı- aydınlanıyoruz. daki aydınlatma araçlarından hangisi Duru getirilmelidir? A. B. Geçmişte insanlar sadece Güneş sayesinde aydın- lanmışlardır. Halojen Lamba Lazer Ozan C. D. Bu öğrencilerden hangisinin verdiği bilgi yanlıştır? A. Yalnız Duru B. Yalnız Ozan Gaz lambası LED lamba C. Deniz ve Duru D. Duru ve Ozan 6 Karaca Eğitim Yayınları AYDINLATMA TEKNOLOJİLERİ 23 ve 24. HAFTA AYDINLATMA ARAÇLARININ YAŞAMIMIZDAKİ ÖNEMİ Aydınlatma teknolojisindeki gelişmeler hayatımızı olumlu yönde etkilemiştir. Şehirler, sokaklar, parklar, bahçeler, hastaneler, okullar, fabrikalar, spor alanları, bilim merkezleri ışık teknolojisinin yenilikleri sayesinde aydınlatılmıştır. Fotoğrafçılar, kameramanlar, gemi kaptanları vb. mesleklerini bu teknoloji sayesinde daha rahat yapabilir hâle gelmiştir. Lunapark Stadyum Ameliyathane Çalışma odası Aydınlatma Araçları Yaşamımızın Her Alanında Kolaylık Sağlar Caddeler, sokaklar, şehirler, evler, iş yerleri aydınlatılarak daha güvenli hâle getirilir. Arabaların farları sayesinde sürücüler önlerini daha rahat görür ve kaza ihtimali azalır. Böylece yayalar daha güvenli şekilde yürüyebilir. Okul, hastane, havaalanı, fabrikalar vb. yerlerin aydınlatılması, hava karardıktan sonra bile rahat çalışma imkânı sağlar. Ambulans, itfaiye vb. araçlar, sirenlerini çalıştırarak çevrelerini uyarır, kendilerine ulaşım kolaylığı ve hızı sağlar. Bilimsel araştırmaların yapıldığı merkezler aydınlatma teknolojileri sayesinde gece gündüz çalışır. Yerin yüzlerce metre derinliklerinde, maden ocaklarında çalışan madenciler ve denizin metrelerce altındaki dalgıçlar çalışmalarını rahat yapabilmek için aydınlatma teknolojisinden faydalanır. Deniz feneri, taşıtların sinyal lambaları, trafik ışıkları aydınlatma teknolojisi sayesinde yaşamımızı kolaylaştırır. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 7 25 ve 26. HAFTA Ampulün Mucidi 1847 yılında Amerika'nın Ohio Ohoya kentinde Edison, okul hayatında başarılı değildi. Annesi doğdu. O dönemde sokakları aydınlatmak için oğlunu okuldan alarak kendisi evde ders ver- gaz lambaları kullanılıyordu. meye başladı. Edison 12 yaşına geldiğinde demiryollarında Çocuğun babası Edison'a telgraf ve mors gazete ve şeker satmaya başladı. Bunları satar- alfebesini öğretti. ken bir çocuğu trenin altında kalmaktan kurtardı. Edison kimyayı çok seviyordu. Evlerinin bodru- Telgraf operatörü olarak çalışmaya başladı. İlk olarak, munu laboratuvar olarak kullanıyor, araştırma- gelen mesajı otomatik olarak tekrarlayan bir makine lar yapıyordu. yaptı. Daha sonra ilk kasetçalar olan fonografı yaptı. Defalarca denemeden sonra ampulü icat etti. Edison çalışmayı çok severdi. Günde yirmi saat 1879 çalışırdı. Telefonu ve gramafonu da geliştiren Edison 1931 yılında vefat etti. 8 Karaca Eğitim Yayınları 25 ve 26. HAFTA Etkinlikler A. Aydınlatma teknolojisi olmasaydı hayatımızda neler yapılamazdı? Aşağıda boş bıra- kılan yerlere yazınız. ................. ................. ................. ................. ................. ................. .................. ................. Olmasaydı ................. ................. ................. ................. B. Aşağıdaki görsellerde verilen aydınlatmaların hangi amaçla kullanıldığını boş bıra- kılan yerlere yazınız. ..................................................... ..................................................... ............................................ Hava alanı aydınlatmaları .................................................... .................................................... .............................................. Maden ocağı ışıklandırmaları .................................................... .................................................... .................................................... Ameliyathane ışıklandırmaları ..................................................... .................................................... ..................................................... Gece aydınlatmaları Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 9 25 ve 26. HAFTA C. Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle tamamlayınız. bilimsel pilotlar araçları eğitim şehirler aydınlatma güvenli olmasaydı . . . . . . . . . . . . . araçları olmasaydı evler sokaklar olmasaydı Sağlık ......... hizmetleri hizmetleri ......... ......... sürücüler . . . . . . . . . çalışmalar karanlık olurdu. makinistler yapılamazdı. araçları . . . . . . . . . . . . kullanamazlardı. Ç. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların sonuna “D”, yanlış olanların sonuna “Y” yazınız. 1. Aydınlatma sadece sağlık alanında önemlidir. 2. Aydınlatma sayesinde fabrikalar gece de üretim yapabilir. 3. Aydınlatma teknolojisindeki gelişmeler hayatımızı sadece olumsuz etkilemiştir. 4. Taşıtların sinyal lambaları aydınlatma teknolojisi sayesinde çalışır. 5. Ambulans, itfaiye aydınlatma teknolojisinden yararlanmaz. 6. Aydınlatma teknolojisi sayesinde hava karardığında sanatsal faaliyetler yapılabilir. 7. Ambulans, itfaiye ve polis araçlarında farklı renklerde aydınlatma kullanılmaktadır. 10 Karaca Eğitim Yayınları BU HAFTA NELER ÖĞRENDİK? 25 ve 26. HAFTA ....../...../.......... Velinin imzası............ 1. Gemilerin gece 3. İnsanlığın aydınlanmak için kullandı- güvenli bir şekil- ğı araçlar geçmişten günümüze sı- ralandığında 2. sırada yer alan araç I de hareket ede­­ aşağıdakilerden hangisi olur? bilmesi için aydınlatma teknolo- A. B. jilerinden faydalanılır. C. D. Fotoğrafçılar fo- toğraf çekebilmek II için aydınlatma teknolojilerinden yararlanır. Bilim insanları ay- 4. Çoban II dınlatma tekno- I III lojileri sayesinde daha rahat araştır- malar yapabilir. Bu bilgilerden hangileri doğrudur? Doktor A. I ve II. B. I ve III. III Trafik IV C. II ve III. D. I, II ve III. Pilot polisi Görselleri verilen mesleklerin hangi- sinde ışığın önemli bir rolü vardır? 2. • Arabaların farları sayesinde sürü- A. I ve II. B. I ve III. cülerin önlerini rahat görebilmesi C. I, II ve IV. D. I, III ve IV. • Sokakların güvenliğinin sağlanması 5. Işık kaynakları bazen aydınlatma ama- • Hastanelerin hava karardıktan son- cı dışında uyarı için kullanılır. ra rahat hizmet verebilmesi Aşağıdakilerden hangisi bu açıkla- • Bilimsel çalışmaların yapıldığı mer- maya örnek değildir? kezlerin çalışma koşullarının sağ- A. Ambulansın ışığı lanması B. İtfaiye ışığı C. Sokak lambasının ışığı Bu olaylardan kaç tanesinde aydınlat- D. Trafik lambasının ışığı ma teknolojisinin olumlu etkileri var- dır? A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 11 27. HAFTA UYGUN AYDINLATMA • Kazanım Uygun aydınlatma hakkında araştırma yapar. UYGUN AYDINLATMA VE GÖZ SAĞLIĞI Doğru yerde, doğru miktarda en az enerji tüketen ışık kaynağı kullanılarak yapılan aydınlatmaya uygun aydınlatma denir. Aydınlatma araçları seçilirken aydınlatılacak alanın hacmine göre ışık seçilmelidir. Uygun aydınlatmada ışığın yeterince aydınlık olması ve aydınlanacak ortama doğru yönlendirilmesine dikkat edilmelidir. Uygun aydınlatma göz sağlığı için önemlidir. Göz sağlığı ve enerji tasarrufu için aydınlatma araçları doğru şekilde kullanılmalıdır. Bunun için yapılması gerekenler Güneş ışığına direkt Televizyon, bilgisayar ekra- çıplak gözle bak- nına vb. araçlara çok yakın- mayınız. dan bakmamalı, uygun mesafede durmalıyız. Sağ elini kullananlar için ışık soldan, sol elini kullananlar için de sağdan gelmelidir. Bulunduğunuz ortamlarda ışık yeterli oranda olmalı, ders çalışırken kitap ya da defterimize herhangi bir cismin gölgesi gelmemelidir. Bunun için, sol elimizi kullanıyorsak ışık sağ taraftan gelmelidir. Sağ elimizi kullanıyorsak, ışık sol taraftan gelmelidir. Yollar, sokaklar, park ve bahçelerin ışıklandırılma- sında ışık kaynakları aydınlatılacak alana doğru yer- leştirilmelidir. Doğru yönlendirilmeyen ışık kaynakları ülke ekonomisine zarar verir ve kaynakların hızlıca tükenmesine neden olur. Sokak ve pano aydınlatmalarında ışığın doğru yeri aydınlatmasını sağlamak için lambaların üzerine siper takılmalıdır. 12 Karaca Eğitim Yayınları 27. HAFTA Etkinlikler A. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların sonuna “D”, yanlış olanların sonuna “Y” yazınız. 1. Işık, kaynağından göze direkt gelmelidir. 2. Çalışma masasında göz sağlığımız için masa lambası kullanılmalıdır. 3. Televizyon ve bilgisayar ekranlarına yakından bakılmamalıdır. 4. İyi bir aydınlatma için ışık her tarafa yönlendirilmelidir. 5. Güneş ışığına çıplak gözle bakılmamalıdır. 6. Uygun aydınlatma göz sağlığımız için önemlidir. B. Aşağıdaki görselleri inceleyiniz. Doğru aydınlatma yapılan görselin altına gülen yüz , yanlış aydınlatma yapılan görselin altına üzgün yüz çiziniz. C. Aşağıdaki ifadeleri eşleştirerek tamamlayınız. çalışma verimini düşürür. gücü az olan ampuller kulla- Işık ihtiyacı az olan ortamlarda nılmalıdır. lambaların üzerine siper takıl- Panoların doğru aydınlatılmasını malıdır. sağlamak için Yetersiz veya gereğinden fazla 13 aydınlatma Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 27. HAFTA Ç. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen kelimelerle uygun şekilde ta- mamlayınız. sağ arka ışık parlak göz sağlığımız televizyon • Uygun olmayan aydınlatma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . için zararlıdır. • . . . . . . . . . . . . . . . . uygun mesafeden izlenmelidir. • Ders çalışırken . . . . . . . . . . . . . . yeterli oranda olmalıdır. • Ders çalışırken kullandığımız ele bağlı olarak, ışık . . . . . . . . . . ya da sol . . . . . . . . . . taraftan gelmelidir. • Çok . . . . . . . . . . . . ışığa bakmak göz sağlığımız için zararlıdır. D. Aşağıda açıklamaları verilen kavramları bularak bulmacadaki yerlerine yazınız. 1. Çalışma masasında göz sağlığımız için olması gereken araç. 2. Sokak ve pano aydınlatmalarında lambaların üzerine takılan araç. 3. Çıplak gözle bakmamamız gereken doğal ışık kaynağı. 4. Yakından bakmamamız gereken teknolojik araçlardan biri. 5. Uygun aydınlatmanın koruduğu organımız. 2. 4. 1. 3. 5. 14 Karaca Eğitim Yayınları UYGUN AYDINLATMA 27. HAFTA • Kazanım Aydınlatma araçlarının tasarruflu kullanımının aile ve ülke ekonomisi bakımından önemini tartışır. AYDINLATMA ARAÇLARININ TASARRUFLU KULLANIMI Aydınlatma doğru yapılmadığında aile ve ülke ekonomisi zarar görür. Gereksiz kullanılan her aydınlatma aracı doğal kaynakların boşa harcanması anlamına gelir. Ülkemiz enerji açısından yeterli olsa da gelecekte daha fazla enerji kaynağına ihtiyaç duyacaktır. Bu kaynakları tasarruflu kullanarak kendimizden sonraki nesillere de bir zenginlik teslim etmiş oluruz. Bunun için evlerde, işyerlerinde ve okulda boşa yanan her lambayı kapatmalıyız. Aydınlatmada ampul yerine tasarruflu ampul kullanmalıyız. Buzdolabı ve diğer ev aletlerini satın alırken en az elektrik tüketenlerini tercih etmeliyiz. Etkinlikler A. Aşağıda, aydınlatma araçlarının tasarruflu kullanımı ile ilgili sorular hazırlanmıştır. Bu soruları okuyunuz ve boş bırakılan yerlere cevaplarını yazınız. a Aydınlatma araçlarının tasarruflu kullanılması için neler yapabiliriz? .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. b Uygun aydınlatma yapılmadığında ülke ekonomisi neden zarar görür? .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. B. Aşağıdaki ifadelerinde doğru olanların sonuna “D”, yanlış olanların sonuna “Y” yazınız. 1. Aydınlatma araçlarını tasarruflu kullanmak, daha az elektrik faturası öde- memize yardımcı olmaz. 2. Evimizde tasarruflu ampul kullanmak enerji tasarrufu sağlar. 3. Odalar gün ışığından yararlanılacak şekilde düzenlenmelidir. 4. Dış kapı ışıklarına otomatik lamba takmalıyız. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 15 27. HAFTA BU HAFTA NELER ÖĞRENDİK? ....../...../.......... Velinin imzası............ 1. Aydınlatma ile ilgili aşağıdaki ifade- 4. Evlerde kullanılan aydınlatma araçları lerden hangisi yanlıştır? uygun - - - - aydınlatma yapmalıdır. A. Lambalar mümkün olduğunca açık Bu cümlede boş bırakılan yere aşağı- bırakılmalıdır. daki sözcüklerden hangisi getirilmeli- dir? B. Fazla aydınlatma göz sağlığını bo­­­ zar. A. kuvvetli B. parlaklıkta C. güçte D. büyüklükte C. Okuma sırasında ışık sol, sağ veya arka taraftan gelmelidir. D. Işık kaynakları ortama uygun yer- leştirilmelidir. 2. 5. Aşağıdaki davranışlardan hangisi göz sağlığımız için zararlı değildir? A. B. Yukarıdaki sokak lambalarından han- Yakından TV Güneşe çıplak gileri doğru aydınlatma yapmaktadır? izlemek gözle bakmak A. B. ve C. D. C. ve D. ve 3. Aşağıdaki ışık kaynaklarından hangi- Çalışırken ışığın Gereksiz sine çıplak gözle bakmak göz sağlığı- direkt gözümüze yanan ışıkları mız için zararlıdır? gelmesini sağlamak söndürmek A. B. 6. Sağ eliyle yazı yazan bir öğrencinin C. D. masa lambasının ışığının gelmesi ge- reken yön, aşağıdakilerden hangisi- dir? A. Yukarıdan B. Sağ önden C. Sol arkadan D. Sol önden 16 Karaca Eğitim Yayınları 7. Aşağıdakilerden hangisi çalışma ma­­ 10. 27. HAFTA sasında kullanılması gereken ve gö- Arzu zümüzü yormayan bir aydınlatma Odada kimse yokken lam- ara­c­ ıdır? bayı söndürmeliyiz. A. Fener B. Lazer Tasarruflu ampuller kul- lanmalıyız. C. Masa lambası D. Floresan Arda Okuyup yazarken ışığın her zaman sol taraftan gelmesine dikkat etmeliyiz. 8. Aşağıdaki görsellerin hangisinde ay- Banu dınlatma araçlarını tasarruflu kulla- nan çocuk vardır? Bu öğrencilerden hangileri aydınlat- ma araçlarının tasarruflu kullanımı A. B. hakkında doğru bilgi vermiştir? A. Arzu B. Banu C. Arzu ve Banu D. Arzu ve Arda Masa lambasının Odasının ışığı 11. Aşağıdakilerden hangisi aydınlatma ışığını karşıdan açık uyuyan teknolojilerinin faydalarından biri de- kullanan çocuk ğildir? çocuk C. A. Aydınlatma, eskiye göre daha ko- D. laylaşmıştır. Yatağında fazla Gündüz, sınıfın B. Daha az enerji harcayan ampuller ışıkta kitap oku- ışığını söndüren icat edilmiştir. yan çocuk öğrenci C. Bilimsel araştırmalar yapılan mer- kezlerde aydınlatma teknolojileri 9. Aşağıdaki aydınlatma araçlarından sayesinde gece gündüz çalışılır. hangisinin tasarruf açısından kullanıl- ması uygundur? D. Aydınlatma teknolojileri ilerledikçe A. B. daha pahalı araçlar üretilmektedir. C. D. 12. Aşağıdakilerden hangisi uygun ay- dınlatmanın bir sonucu olamaz? A. Tasarruf B. Ekonomik zarar C. Bolluk D. Birikim Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 17 28. HAFTA IŞIK KİRLİLİĞİ • Kazanımlar Işık kirliliğinin nedenlerini sorgular. Işık kirliliğinin, doğal hayata ve gök cisimlerinin gözlemlenmesinin olumsuz etkilerini açıklar. IŞIK KİRLİLİĞİ VE NEDENLERİ Yanlış yerde, yanlış miktarda, yanlış yön ve zaman- da ışık kullanılmasına ışık kirliliği denir. Işık kirliliği bitkilerin doğal dengelerini bozar. Kirlilikten etki- lenen kelebekler ve böcekler tozlaşmaya yardımcı olamaz- lar ve bazı bitki türleri bu yüzden yok olur. Kötü aydınlatılmış yüksek binalar gökdelenler gece uçan göçmen kuşların yollarını şaşırmalarına neden olur Göçmen kuşlar takım yıldızlarına bakarak yönlerini bulurlar.. Ormanlık alanlara yakın yerlerde yapılan yanlış aydınlatmalar ormanda yaşayan canlılara zarar verir. Deniz kaplumbağaları Caretta Caretta yumurtadan çık- tıktan sonra, denize giden yolu ışık kirliliği yüzünden bulamazlar. Işık kirliliği, gökyüzünde yapay parlaklığa neden olur ve gök cisimlerinin gözlenmesini engeller. Aşırı aydınlatılmış ya da yeterince aydınlatılmamış ortamlarda göz sağlığımız da olumsuz etkilenir. 18 Karaca Eğitim Yayınları 28. HAFTA Etkinlikler A. Aşağıdaki soruların cevaplarını altlarında boş bırakılan yerlere yazınız. Işık kirliliği ne demektir? Işık kirliliği kimlere zarar verir? .......................................... .......................................... .......................................... .......................................... B. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların sonuna “D”, yanlış olanların sonuna “Y” yazınız. 1. Işık kirliliği hayatımızı olumsuz etkilemektedir. 2. Yavru deniz kaplumbağaları ışık kirliliğinden etkilenmezler. 3. Işık kirliliği insanlarda sinir rahatsızlıklarına neden olabilir. 4. Işık, gökyüzünde yapay parlaklığa neden olur ve gök cisimlerinin gözlem- lenmesini kolaylaştırır. 5. Aşırı aydınlatılmış ortamlar göz sağlığımızı bozar. C. Işık kirliliğinin yaşandığı bir ortamı ifade eden örnek görseli inceleyiniz. Siz de boş bırakılan alana ışık kirliliğini ifade eden farklı uygun görsel çiziniz. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 19 28. HAFTA IŞIK KİRLİLİĞİ • Kazanım Işık kirliliğini azaltmaya yönelik çözümler üretir. IŞIK KİRLİLİĞİNİ AZALTMAYA YÖNELİK ÇÖZÜMLER Doğru Aydınlatma Işık Kirliliğini Önler Reklam, ilan, pano gibi ışıklandırmalarda zaman ayarı konmalı, ışıklandırma gece belirli bir saatten sonra otomatik olarak sonlandırılmalıdır. Işığın gökyüzüne yöneltilmesi engellenmeli, ışıklandırma ayd­­ ınlatılacak yere doğru yapılmalıdır. Aydınlatmada gün ışığına benzeyen, göz yormayan ışık kullanılmalıdır. Işık kirliliğine karşı insanlar bilinçlendirilmelidir. Etkinlikler Aşağıdaki ifadelerin doğru veya yanlış olma durumlarına göre “✓“ ile işaretleyiniz. DOĞRU YANLIŞ Mağaza vitrinlerinin gece aydınlatması azaltılmalıdır. Deniz kaplumbağaları parlak ışıkların etkisinden dolayı yumurtadan çıkınca yönlerini şaşırırlar. Sokak ve caddelerde kullanılan aydınlatma zamana karşı duyarlı olmalıdır. Ampulü Thomas Edison bulmuştur. Göçmen kuşları fazla ışıklandırma ile yönlerini daha rahat bulur. Işık kirliliği doğal çevreye zarar verir. Işıklandırma, aydınlatılacak yere doğru yapılmalıdır. Gece sokak lambalarının açık bırakılması ışık kirliliğine yol açar. 20 Karaca Eğitim Yayınları 28. HAFTA BU HAFTA NELER ÖĞRENDİK? ....../...../.......... Velinin imzası............ 1. Aşağıdaki ortamlardan hangisi ışık 4. kirliliğine neden olmaz? A. Gece aydınlatılan panolar Gözlemevlerinin şehirden uzak yapılma- B. Yıldızlar ve Ay sının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? C. Fazla aydınlatılmış park A. Gürültüden uzak olması D. Gökdelen ışıkları B. İnsanlardan uzak olması C. Işık kirliliğinden uzak olması 2. Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin D. Ulaşımın kolay olması ifadesi yanlıştır? 5. Aşağıdakilerden hangisi ışığın bize A. Işığın yetersiz olduğu sağladığı yararlardan biri değildir? ortamlarda verimli çalı- A. Göçmen kuşların yolunu kaybetmesi şılamaz. B. Fabrikalarda üretimin devamlılığı C. Güvenliğimizin sağlanması B. Teknolojinin aydınlatma- D. Diş hekimlerinin daha rahat çalış- da yanlış kullanımı zara- ması ra yol açar. C. Işık kirliliği canlılar üze- rinde olumsuz et­k­ il­­ere yol açar. D. Şehirlerin aydınlatılması rastgele yapılabilir. 3. Aşağıdakilerden hangisi ışık kirliliğinin 6. Aşağıdakilerden hangisi ışık kirliliği- nedenlerinden biri değildir? nin nedenlerindendir? A. Şehirlerin büyümesi A. Doğal dengenin bozulması B. Teknolojik gelişmeler B. Teknolojinin fazla kullanılması C. Yüksek binaların yapılması C. Ormanlık alanlarda elektrik telleri- D. LED lambaların icadı nin olması D. Ampulün az kullanılması Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 21 28. HAFTA 10. Işık kirliliği çevre kirliliğine de sebep olmaktadır. 7. Aydınlatma ile ilgili aşağıdaki yargı- lardan hangisi yanlıştır? Bunun için alınan önlemler aşağıda- kilerden hangisinde yanlış olarak ifa- A. Fazla ışık üreten aydınlatma araç- de edilmiştir? ları kullanılmalıdır. A. Daha fazla enerji tasarruflu ampul- B. Işığın sağlıksız kullanımı, insanları ler üretilmelidir. olumsuz etkiler. B. Artan enerji ihtiyacını karşılamak C. Aydınlatma şekli enerji tasarrufu için yeni santraller kurulmalıdır. esas alınarak yapılmalıdır. C. Santrallerde havaya zehirli gaz ve- D. Panoların ışıklanması geceleri be- rilmemesi için önlemler alınmalıdır. lirli bir saatten sonra kapatılmalıdır. D. Enerji tasarrufuna yönelik bilinçlen- me kampanyaları yapılmalıdır. 8. Işığın yanlış yerde, yanlış miktarda, yanlış yönde kullanılması sonucu aşağıdakilerden hangisi oluşur? A. Işık kirliliği B. Hava kirliliği 11. Işık kirliliğine en çok cadde ve sokak C. Su kirliliği D. Toprak kirliliği aydınlatmaları neden olmaktadır. Aşağıda verilen aydınlatma şekillerin- den hangisi ışık kirliliğine neden olmaz? A. B. 9. Işık kirliliğini önlemek isteyen Deniz, C. D. aşağıdaki önlemlerden hangisini al- Karaca Eğitim Yayınları malıdır? A. Geceleri ışık yakmamalıdır. B. Gaz lambası kullanmalıdır. C. Hiç bilgisayar kullanmamalıdır. D. Enerji tasarruflu lambalar kullanma- lıdır. 22 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SES TEKNOLOJİLERİ 29 ve 30. HAFTA • Kazanım Geçmişte ve günümüzde kullanılan ses teknolojilerini karşılaştırır. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE KULLANILAN SES TEKNOLOJİLERİ Ses düzeyini değiştirmeye yarayan teknolojiler Ses Teknolojileri İşitme yetimizi geliştirmeye yönelik teknolojiler Ses kayıt teknolojileri Bilim insanları önce sesin tellerle 1877'de Thomas Edison, sesi, silin- iletimini başardı. Telefonun icat edil- dir şeklindeki metal levha üzerinde mesinden sonra radyo ve telsizde de oluşturan izler şeklinde kaydetmeyi sesin iletiminden yararlanıldı. başardı. Sesin kaydedilmesini ve kay- dedilen sesin dinlenmesini sağlayan bu araç fonografi olarak adlandırılır. Thomas Edison tarafından icat edilen bu alet fonografi, sesin kaydını ve dinlenmesini sağlayan birçok aygıtın gelişmesinin başlangıcı olmuştur. Alman Emile Berliner'in 1895 yılında Plaklara kaydedilen seslerin din- geliştirdiği gramofon, çalışma pren- lenmesi için elektrik ya da pille çalışan sibi bakımından fonografa benzer. pikaplar geliştirildi. Ancak gramofonda kayıt yapmak için plaklar kullanılıyordu. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 23 29 ve 30. HAFTA Geçmişte kullanılan ses kayıt cihazları, bugüne göre ses kalitesi daha düşük, boyutları daha büyük aletlerdi. 1940'lı yıllarda fonograf gibi sesin İlk kamera kayıt cizahı 1970'li yıl- kaydedilmesini ve bu seslerin dinlen- larda gerçekleştirildi. 1980'li yıllarda mesini sağlayan kasetçalarlar kulla- ise görüntü ve sesi kaydeden video nılmaya başlandı. Ses, kasetlerdeki kameralar geliştirildi. şeritlere kaydediliyor ve kasetçalarda dinlenebiliyordu. Günümüzde ise bu cihazların Amerikalı mucit James Russell boyları iyice küçülmüş olup telefon, tarafından keşfedilen CD, 1980'li yıl- tablet, USB bellek vb. araçlar saye- ların başlarında satışa sunuldu. sinde ses ve görüntü kaydı yapılabil- mektedir. Ses kay›t teknolojilerine ait örneklerde de anlaşılacağı gibi ses kaydı, sesin bir plak veya manyetik şerit üzerine sonradan dinlenmek üzere aktarılmasıdır. Günümüzde sesle birlikte görüntüler de kaset, CD, DVD ve taşınabilir belleklerle kaydedilmektedir. Yapılan bu kayıtlar bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. araçlarda defalarca dinlenebilmektedir. Bu durum sanat, eğitim vb. faaliyetlerin yürütülmesini kolaylaştırmakta ve daha geniş kitlelere hızlı bir şekilde ulaştırılmasını sağlamaktadır. 24 Karaca Eğitim Yayınları 29 ve 30. HAFTA Ses Şiddetini Değiştirme Sesin şiddeti, sesin hafif ya da kuvvetli çıkması ile ilgilidir. Ses teknolojileri sesin şidde- tini değiştirebilirler. Megafon sesin daha uzak mesafelerden duyulmasını sağlamak için sesin şiddetini artıran bir araçtır. Kalabalık ortamlarda, acil durumlarda kullanılabilir. Mikrofon, sesin şiddetini artırarak, daha iyi duyulmasını sağlayan araçlardan biridir. Mikrofon, hoparlör denilen cihaza bağlana- rak sesin şiddetli duyulması sağlanır. İşitme sorunu yaşayan bazı insanlar işitme cihazı ile bu sorunu çözebilir. İşitme cihazı, sesin şiddetini artırarak, kişinin daha iyi duymasını sağlar. Doktorlar, hastaları muayene ederken hastanın iç organ- larının sesini dinlemek için stetoskop kullanır. Stetoskop iç organların sesinin şiddetini artırarak daha iyi duyulmasını sağlar. Ultrason cihazı, insan kulağının işitemeyeceği kadar yüksek şiddetteki sesleri vücuda göndererek, iç organla- rın görüntüsünü elde eder. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 25 29 ve 30. HAFTA GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SES TEKNOLOJİLERİ • Kazanım Şiddetli sese sahip teknolojik araçların olumlu ve olumsuz etkilerini araştırır. ŞİDDETLİ SESE SAHİP TEKNOLOJİK ARAÇLARIN ETKİLERİ Olumlu Olumsuz Geçmişten günümüze bir Amaçları dışında kullanılan teknolojik köprü görevi yapan ses tekno- araçlar öğrenmeyi ve sağlıklı düşünme- lojileri birçok yerde kullanılır. Bu yi engelleyebilir. Örneğin insanların izni yerlerin başında eğitim, sanat, olmadan çekilen görüntü ve ses kayıtları tıp vb. gelmektedir. Bu alanlarda özel hayatımızın dokunulmazlığını zedeler. çalışanların ilerleme kaydedebil- Televizyon, CD çalar, müzik seti gibi cihazla- mesi için ses teknolojilerinin payı rın yüksek sesle dinlenmesi etrafımızı rahat- da çok büyüktür. sız edebilir, hatta bu yüksek sesler kulakları- mıza kalıcı hasarlar verebilir. Bir kalabalığa hitap ederken mikrofonun kullanılması ya da İnsan kulağı belli bir sınıra kadar sesleri polislerin güvenlik amaçlı mega- normal algılar. Belirli bir sınırdan sonrası fonu kullanması bu cihazların fay- gürültü olarak algılanır ve ciddi rahatsızlık- dalarındandır. Ambulans, itfaiye, lar yaratır. polis gibi acil durumlara müd- nahale etmesi gereken araçların Duyma yetimiz, çalışma tempomuz, sirenleri hayat kurtarır. motivasyonumuz, uyku düzenimiz gürültü nedeniyle olumsuz etkilenir. Yüksek ses, stres, korku, kaygı yaratabilir. 26 Karaca Eğitim Yayınları 29 ve 30. HAFTA Etkinlikler A. Aşağıda görselleri verilen ses teknolojileri araçlarının isimlerini bulmacada bularak işaretleyiniz. Radyo CD Kamera Pikap G R A MA F ON Plak Kaset P R A DY OOK Telefon Ğ İ Z STNKA B R K ME O AM ATCAYGS E V VD H P R ER P LA K PATA B T E L E F ON Fonograf Gramofon b. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların sonuna “D”, yanlış olanların sonuna “Y” yazınız. 1. Megafon, ses şiddetini artırmaya yarayan araçlardandır. 2. İlk ses kayıt aracı plaktır. 3. Günümüzde kullanılan ses kayıt ve görüntü kaydı yapan cihazlar büyük boyuttadır. 4. Bilim insanları ilk olarak sesin tellerle iletimini sağlamıştır. 5. Günümüzde ses, taşınabilir belleklerle kaydedilmektedir. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 27 29 ve 30. HAFTA C. Ses şiddetini artıran aşağıdaki cihazların görsellerini ve görevlerini eşleştiriniz. Kalp atışlarının Sesin şiddetini dinlenmesini yükseltip hoparlöre sağlar. gönderir. İşitme sorunu Anne karnındaki olan insanlara bebeğin durumunu yardım eder. gösterir. Ç. Aşağıda özellikleri verilen ses teknolojisi araçlarının isimlerini yazınız. Sadece ses çıkarır. Ses ve görüntü kaydeder. Sesin şiddetini artırır. ............................. ................................ ............................. ............................. ................................ ............................. ............................. ................................ ............................. ............................. ................................ ............................. ......................... ................................ ......................... 28 Karaca Eğitim Yayınları 29 ve 30. HAFTA D. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen sözcüklerle uygun şekilde tamam- layınız. Alexander Graham Bell ses teknolojileri megafon video kamera kaydedilmiş megafon kaydeden • Sesimizi daha uzaklara duyurabilmek için kullanılan cihaza . . . . . . . . . . . . . denir. • Günümüzde kullanılan . . . . . . . . . . . . . . . . . . sayesinde hem ses hem de görüntü kaydedilmektedir. • Ambulans, itfaiye araçlarından çıkan sesler, . . . . . . . . . . . . . . . . . . seslerdir. • Görüntü ve sesin birleştirilerek kullanılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ile başladı. • Ses teknolojisindeki gelişmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . tarafından telefo- nun icadı ile başlamıştır. • CD, DVD ve kaset, sesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . araçlardır. • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . genelde polisler tarafından trafiği düzenlemek için kulla- nılır. E. Aşağıdaki ifadeleri eşleştirerek tamamlayınız. kaygı ve stres yaratabilir Ses teknolojilerini birçok alanda kullanmak Ses, insanlar üzerinde kalıcı hasar verebilir. Yüksek ses kulaklarımıza iş verimini artırır. F. Geçmişteki ses teknolojileri ile günümüzdeki ses teknolojileri arasındaki farklar ne- lerdir? Aşağıda boş bırakılan yere yazınız. ........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................ .............................................................................................. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 29 29 ve 30. HAFTA G. Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerleri kutulardaki uygun kelimelerle doldurunuz. araştırma özel olumsuz sanat olumlu düşünmeyi hasarlar ........... SES ........... EĞİTİM Sağlık Yönleri vardır. . . . . . . . . hayatın Sağlıklı dokunulmaz- lığını zedeler. ................ engeller. ......... ......... Kulakta kalıcı .................. bırakabilir. Ğ. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. • Gürültüsünden rahatsız olduğunuz varlıkların isimlerini yazınız. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sesin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri nelerdir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Sesin olumlu yönleri müzik alanında nasıl kullanılır? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların sonuna “D”, yanlış olanların sonuna “Y” yazınız. 1. Ambulans, itfaiye, polis gibi araçların siren sesleri uyarıcı özellikler taşır. 2. Ses teknolojilerinin yanlış kullanımı yalnızlaşma isteği, tedirginlik, kaygı ve korkuya yol açar. 3. Yüksek sesle dinlenen şarkılar çok daha fazla zevk almamızı sağlar 30 Karaca Eğitim Yayınları BU HAFTA NELER ÖĞRENDİK? 29 ve 30. HAFTA ....../...../.......... Velinin imzası............ 1. Günlük yaşamımızın vazgeçilmezi 4. Teknolojik gelişmeler sa- olan ses teknolojilerinde ses kaydının öncelikli amacı aşağıdakilerden han- yesinde elimde tuttuğum gisidir? araç, hem çok küçük hem A. Sesleri tanımak B. Teknolojiyi geliştirmek de içerisinde binlerce şarkı C. Yaşanan zamanı belgeleyerek ge- vardır. Bu da benim müzik dinlememi leceğe aktarmak D. Eğlenceli zamanlar geçirmek daha eğlenceli hâle getiriyor. 2. Aşağıda görselleri verilen araçlardan Deniz’in elinde tuttuğu ses teknolojisi hangisi ses şiddetini artırarak sesin daha uzaklara gitmesini sağlar? aracı aşağıdakilerden hangisi olabilir? A. B. A. DVD B. Tablet C. Kamera D. CD çalar ?5. Gramafon Radyo CD Bu şemada ses kayıt ve dinleme araçlarının geçmişten günümüze sıralaması yapıldığında soru işareti ile gösterilen yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? Ultrason cihazı Teyp A. Fonograf B. Mp3 C. C. Kamera D. Televizyon D. Megafon CD 6. Aşağıdaki çocuklardan hangisinin sesin kaydedilmesiyle ilgili verdiği bilgi yanlıştır? 3. Sesin teller ile iletilmesine öncülük A. eden ses kayıt cihazı aşağıdakilerden hangisidir? Tekrar dinlemek için kaydedilebilir. A. B. B. Tehlikeli durumları bildir- Kamera Telefon C. D. mek için ses kaydı yapı- lamaz. C. İnsanlarla iletişim kur- mak için kaydedilebilir. Radyo Fonograf D. Geçmişimizle ve gele- ceğimizle bağlantı kur- mak için kaydedilir. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 31 31. HAFTA SES KİRLİLİĞİ • Kazanım Ses kirliliğinin nedenlerini sorgular. SES KİRLİLİĞİ Gelişen teknoloji ve artan nüfus nedeniyle şehirlerde oluşan gürültü artmaktadır. İnsanların ve hayvanların ruh ve beden sağlığını tehdit eden aşırı ve düzensiz seslerin yaptığı etkiye ses kirliliği gürültü denir. Ses Kirliliğine Yol Açabilecek Etmenler Sanayileşme Plansız Kentleşme Hızlı Nüfus Artışı Taşıt Sayısının Artması Stad, Konser Alanları Etkinlikler A. Aşağıdaki tabloda boş bırakılan yerlere soruların cevaplarını yazınız. Gürültü Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . SES Ses kirliliğine yol açan etmenler nelerdir? ............................................................... Günlük yaşamda gürültüye neden olan araçları yazınız? ............................................................... 32 Karaca Eğitim Yayınları 31. HAFTA B. Aşağıdaki bulmacayı çözünüz. 1. Şiddeti yüksek ve düzensiz seslerin yaptığı etki. 2. Ses kirliliğine yol açan etmenlerden biri. 3. Spor müsabakaların yapıldığı, ses kirliliğinin oluşabileceği bir yer. 4. Plansız yapıldığı için ses kirliliğine neden olan etmen. 5. Gelişmesi sonucu şehirlerde ses miktarlarını artıran etmen. 2. 1. 3. 5. 4. C. Aşağıdaki boş bırakılan yerlere örneklerdeki gibi ses kirliliğine neden olan durumları yazınız. Trafikteki araçların Konser salonlarında- Stadyumdaki insan mot­­or ve korna sesleri ki müzik sesleri sesleri Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 33 31. HAFTA BU HAFTA NELER ÖĞRENDİK? ....../...../.......... Velinin imzası............ 1. Aşağıdakilerden hangisi, ses üreten 4. II teknolojik aletlerin olumsuz sonuçla- I rından biridir? III IV A. Tıpta hastalıkların tedavisinde kul- Yukarıda görselleri verilen bu varlıklar- lanılmaları dan hangileri ses kirliliğine yol açabilir? B. Şiddetli seslerin işitme kaybına ne- den olması A. Yalnız I. B. I ve II. C. I ve III. D. I, II ve III. C. Ultrasonun, iç organlarındaki has- talıkların tanısında kullanılması 5. Aşağıdaki ortamların hangisinde ses kirliliği yoktur? D. İşitme cihazının duymada kolaylık sağlaması A. B. 2. Aşağıdakilerden hangisi gürültüyle il- Park Okul bahçesi gili yanlış bir ifadedir? C. D. A. İnsanların duymayı tercih ettiği ses- lerdir. B. Yüksek sesteki konuşmalar gürül- tüye sebep olur. C. İnsanları rahatsız eden seslerdir. D. İşitme kaybına yol açar. 3. Aşağıdakilerden hangisi ses üreten Kütüphane Kantin teknolojik araçların olumlu yanların- dan biridir? 6. ★ Çevre sorunudur. ▲ Gürültü olarak da adlandırılır. A. Sesin şiddetini yükselterek ses kirli- liğine yol açması ● En çok cadde ve sokak aydınlat- masında ortaya çıkar. B. Çevremizle olan iletişimi zorlaştır- ması Trafiğin yoğun olduğu yerlerde görülür. Yukarıdakilerden hangileri ses kirliliği- C. Gereksiz kullanımında gürültünün artmasına neden olması ni ifade eder? D. Ses kayıtlarının geleceğe aktarıl- A. – ▲ B. ● – masını sağlaması C. ★ – ▲ – D. ● – ★ – ▲ 34 Karaca Eğitim Yayınları SES KİRLİLİĞİ 32. HAFTA • Kazanım Ses kirliliğinin insan sağlığı ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerini açıklar. SES KİRLİLİĞİ, İNSAN SAĞLIĞINI VE ÇEVREYİ OLUMSUZ ETKİLER Gürültü insan sağlığını ve çevreyi olumsuz etkiler. Zihinsel etkinliğin azalmasına, uyku düzeninin bozulmasına, iş veriminin düşmesine, stres, aşırı sinirlilik, davranış bozukluklarına, dikkat dağınıklığı- na neden olur. Ses kirliliğinin günlük hayatımızda iş verimliliğimizi düşürdüğü, öğrenme ve sağlıklı düşünmemizi engellediği deneylerle saptanmıştır. Çok şiddetli sesler, sahip olduğu ener- jiden dolayı kulak zarımızı yırtabilir. Bu durumlarda kulak sağlığımızı, ağzımızı aça- rak koruyabiliriz. Sürekli gürültülü ortamlarda çalışmak zorunda olan kişilerde geçici veya kalıcı olarak duyma bozuklukları da yaşanabilir. Etkinlikler A. Aşağıdaki ifadeleri eşleştirerek tamamlayınız. Gürültü, strese ve sebep olur. Gürültü, insanların iş hayatındaki olumsuz etkiler. başarılarını Ses kirliliği, dikkat dağınıklığına sinir sistemi bozukluklarına yol açar. B. Aşağıdaki cümlelerde doğru olanların sonuna “D”, yanlış olanların sonuna “Y” yazınız. 1. Şiddetli sesler kulak zarımıza zarar verir. 2. Ses kirliliği iş verimini etkilemez. 3. Sürekli gürültülü ortamda çalışmak ruh sağlığımızı olumsuz etkiler. 4. Ses kirliliği baş ağrısına neden olur. 5. Kulak sağlığımız için gürültülü yerlerden uzak durmalıyız. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 35 32. HAFTA SES KİRLİLİĞİ • Kazanım Ses kirliliğini azaltmaya yönelik çözümler üretir. SES KİRLİLİĞİNE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER Ses kirliliğini önlemek mümkündür. Bunun için; Otomobil kullanımını azaltacak önlemler alınmalıdır. Toplu taşıma araçları kullanılma- lı, araçların egzozlarına susturucu takılmalı, kornalara gereksiz yere basılmamalıdır. Ev ve işyerlerinde ses geçirmeyen camlar kul- lanılmalıdır. Pencerelerd­­ e çift cam kullanılmalı, duvarlara ve kat aralarına plastik, köpük, cam ve elyaf gibi sesi azaltan malzemeler konulmalıdır. Atölye ve fabrikalar şehir dışında İş yerlerinde, gürültülü ortamlarda kurulmalıdır. çalışanlar kulaklık takmalıdır. Otobüs, dolmuş gibi taşıtlarda yüksek Binaların yola bakan tarafları ağaç- sesle konuşulmamalıdır. landırılmalıdır. 36 Karaca Eğitim Yayınları 32. HAFTA Etkinlikler A. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların sonuna “D”, yanlış olanların sonuna “Y” yazı- nız. 1. Gürültülü ortamlarda çalışırken kulaklık takmalıyız. 2. Toplu taşıma araçlarını kullanmak ses kirliliğine neden olur. 3. Ev ve işyerlerinde ses geçirmeyen camlar kullanmalıyız. 4. Seyyar satıcıların sokakta yüksek sesle bağırması engellenmelidir. 5. Sanayi tesisleri şehir içinde kurulursa, ses kirliliği engellenir. B. Aşağıda verilen görselleri inceleyiniz. Bu ortamlarda ses kirliliğine karşı alınacak ön- lemleri görsellerin altına yazınız. ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 37 32. HAFTA BU HAFTA NELER ÖĞRENDİK? ....../...../.......... Velinin imzası............ 1. 3. Aşağıdaki araçlardan hangisi ses kir- Ses kirliliğini önle- liliğini önlemek için kullanılabilir? mek için A. B. I. Ağaçlandırma yapmak Megafon Mikrofon Ses şiddetini azalt­­­ C. D. mak için Kulaklık CD çalar II. Megafon kullanmak Ses şiddetini azaltm­ ak için III. Duvarları köpükle kaplamak 4. Aşağıdakilerden hangisi ses kirliliğine karşı alınacak bir önlemdir? Yukarıdaki sorun-çözüm eşleştirmele- rinden hangisi yanlıştır? A. Evlerin yol kenarına yakın yapılması B. Müzik aletlerinin gece saatlerinde A. Yalnız II. B. I ve II. C. II ve III. D. I, II ve III. çalınması C. Binaların yapımında köpük kulla- 2. Ağabeyim, elektrogitar çal- Deniz mayı çok seviyor. Çok yük- nılması sek ses çıkardığı için kitap D. Pencerelere buzlu cam takılması okumakta zorlanıyorum. Deniz’in yaşadığı sorunu çözmek için 5. Aşağıdakilerden hangisi yalıtım amaçlı öncelikli olarak aşağıdakilerin hangisi kullanılan bir malzeme değildir? yapılmalıdır? A. Strafor B. Susturucu A. Ağabey, gitar çalmaktan vazgeçebilir. C. Plastik D. Tül perde B. Odaya ses yalıtımı yapılabilir. C. Deniz, kitap okumaktan vazgeçebilir. D. Deniz, kulaklık takabilir. 38 Karaca Eğitim Yayınları 32. HAFTA 5. ÜNİTE DEĞERLENDİRMESİ ....../...../.......... Velinin imzası............ 1. Ellerini ağzına götürerek sesini duyur- 3. Aşağıdaki ışık kaynaklarından hangi- maya çalışan bir kişi, aşağıdaki araç- si diğerlerine göre daha fazla aydın- lardan hangisini model almaya çalış- latma gücüne sahiptir? mıştır? A. B. A. B. Dürbün Megafon Güneş Ay C. D. C. D. Stetoskop Mikrofon Meşale Floresan 2. ..............., su içerisindeki bir cismin 4. Gece yarısından sonra çok az insan yerini ve büyüklüğünü ses ile belirle- dışarıda olduğu için ışıklı reklam pa- yen cihazdır. noları kapatılmalıdır. Bu cümlede boş bırakılan yere aşağı- Bu uygulamanın yapılmasının amacı dakilerden hangisi getirilmelidir? aşağıdakilerden hangisidir? A. B. A. Ses kirliliğini önlemek B. Işık kirliliğini önlemek İşitme cihazı Stetoskop C. İnsanların rahat konuşmasını sağ- C. D. lamak D. Lambaların bozulmasını engellemek Sonar Radar 5. Aşağıdakilerden hangisi, ışık ve sesin ortak özelliklerinden biridir? A. İnsan vücudunda zarar verdikleri bölgelerin aynı olması B. Titreşim sonucunda oluşması C. Aynı duyu organıyla algılanması D. Yanlış kullanıldığında kirlilik oluş- turması Fen Bilimleri Kitabım 4 / 5. Fasikül 39 32. HAFTA 9. Aşağıdakilerden hangisi Thomas Edi- son’un icat ettiği bir ses kayıt cihazıdır? 6. Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlış- A. B. tır? C. D. A. Güneş’e uzun süre çıplak gözle bakmamalıyız. B. Çok fazla aydınlatılmış ortamlar- dan uzak durmalıyız. C. Uzun süre bilgisayar ekranına bak- malıyız. D. Ders çalışırken kullandığımız elimi- ze göre ışığın geliş yönünü belirle- meliyiz. 7. Aşağıdakilerden hangisi sağlığımızı 10. Aşağıdakilerden hangisinin kullanım olumsuz yönde etkiler? alanı diğerlerinden farklıdır? A. Gürültülü ortamda ders çalışmak A. Stetoskop B. İşitme cihazı B. Uygun ışıklandırma yapılmış or- C. Ultrason cihazı D. Megafon tamda ders çalışmak C. Çıplak gözle Güneş’e bakmamak D. Tasarruflu ampuller kullanmak 8. Ses kirliliğinin yol açtığı psikolojik ra- 11. Aşağıdakilerden hangisi ses kirliliği- hatsızlıklar aşağıdakilerden hangisin- nin nedenlerinden biridir? de yanlış verilmiştir? A. Kulaklıkla müzik dinlenilmesi A. Korku B. İş makinelerinin sesleri B. Tedirginlik C. Toplu taşıtlarla yolculuk yapılması C. Yorgunluk D. Bisiklet kullanılması D. Yükseklik korkusu 40 Karaca Eğitim Yayınları 33. HAFTA 34. HAFTA Bilinçli Tüketici Bilinçli Tüketici – Kaynaklarımızı Tasarruflu – Geri Dönüşümün Önemi Bu Hafta Neler Öğrendik? Kullanalım 6. ÜNİTE DEĞERLENDİRMESİ Bu Hafta Neler Öğrendik? 35. HAFTA 36. HAFTA Basit Elektrik Devreleri Basit Elektrik Devreleri – Devre Elemanları – Basit Elektrik Devresi Kurma Bu Hafta Neler Öğrendik? Bu Hafta Neler Öğrendik? 7. ÜNİTE DEĞERLENDİRMESİ II. YARIYIL GENEL DEĞERLENDİRME Fen Bilimleri Kitabım 4 / 6 ve 7. Fasikül 33. HAFTA BİLİNÇLİ TÜKETİCİ • Kazanım Kaynakların kullanımında tasarruflu davranmaya özen gösterir. KAYNAKLARIMIZI TASARRUFLU KULLANALIM Canlılar, yaşamlarını sürdürebilmek için besin, su, elektrik gibi kaynakları kullanır. Bu kaynakları çevreden temin ederler. Tüm canlıların toprağa, suya ve hayvansal gıdalara ihtiyacı vardır. Nüfus artışı ile birlikte kaynakların kullanımı da artmıştır. Bu yüzden bitmeyecekmiş gibi görünen bu kaynaklar insanların bilinçsizce kullanımı sonucu azalmaktadır. Dolayısıyla bu kaynakları korumalı, özenli ve gerektiği kadar kullanmalıyız. Tasarruf için kaynakları bilinçli tüketmeliyiz. Bilinçli bir tüketici; her şeyden önce satın aldığı, kullandığı her ürünün değerini bilir, fazlasını mutlaka saklar ve tekrar değerlendirir. Her durumda planlı alışveriş yapar. Satın aldığı hizmetin mutlaka hakkını arar. Çevreye zarar vermeyen ürünleri tercih eder. Elektrik Tasarrufu İçin Ne Yapmalıyız? Gereksiz yanan lambaları söndürmeliyiz. Televizyon, bilgisayar gibi elektrikli ev aletlerini kapatınca fişini prizden çekmeliyiz. Evimize yeni elektrikli makineler alırken buzdolabı, çamaşır makinesi enerji tasar- ruflu olmasına dikkat etmeliyiz. Buzdolabının kapısını açık bırakmamalıyız. Aydınlatma için tasarruflu ampuller kullanmalıyız. Çamaşır ve bulaşık makinelerini tam doldurmadan çalıştırmamalıyız. Su Tasarrufu İçin Ne Yapmalıyız? Elimizi, yüzümüzü yıkarken, dişlerimizi fırçalarken musluğu açık tutmamalıyız. Banyo yaparken boş yere suyu açık bırakmamalıyız. Sebze ve meyveleri bol su ile yıkamak için leğenleri kullanmalı, suları boşa akıtmamalıyız. Balkonumuzu, arabamızı yıkarken suları tasarruflu kullanmalı, boş yere akıtmamalıyız. Damlayan musluklarımızı tamir ettirmeliyiz. İçme, yıkama ve temizleme için kullandığımız suların geri dönüşümü mümkündür. Bu suları şehir ve ilçelerin çevresindeki yeşil alanları sulamak için doğrudan kullanabilir ya da sulama işleminde kullanılmadan önce atık su tesislerinde değerlendirebiliriz. 2 Karaca Eğitim Yayınları 33. HAFTA Besin Tasarrufu İçin Ne Yapmalıyız? Yaşamımızı sürdümek için yediğimiz ve içtiğimiz maddelere besin denir. Besinler sayesinde büyüme, gelişme, hastalıklardan korunma, enerji elde etme vb. sağlarız. Sağlıklı yaşayabilmemiz için yediğimiz besinlerin temiz, doğal ve sağlıklı olması gere- kir. İyi beslenme çok yemek, fazla fazla alışveriş yapmak değildir. Dengeli beslenmek, besinleri tasarruflu kullanmak hepimizin sorumluluğudur. Bunun için; Bütçe sınırları içinde planlı alışverişler yapmalıyız. Alışverişte mevsimine uygun sağlıklı besinler alarak, çok fazla para harcamamalıyız. Günümüzde en çok ekmek israfı yapıl- maktadır. İnsanlar, aldığı ekmeğin bir kısmını bayatladığı için çöpe atıyor. Bunu önlemek için ihtiyacımız kadar ekmek almalıyız. Bayat ekmekleri ıslatıp sokak hayvanlarına ve kuşlara vermeliyiz. Sebze ve meyve gibi besin atıkları da tek- rar değerlendirilebilir. Bunun için sebze ve meyve atıkları toprakla buluşturularak çözünüp fayda sağlayabilir. Toprak içine yerleştirilen meyve ve sebze atıkları, düzenli olarak nemlendirildikten sonra verimli bir gübre elde edilebilir. Aslında dünyada yeteri kadar besin var. Önemli olan bu besinlerin canlılar tarafın- dan eşit paylaşılması ve boşa harcanmamasıdır. İsrafın önlenmesi konusunda bilgilen- dirme ve eğitimler yapmak, okumak, çevremizi bilinçlendirmek gerekir. Bunun için ilk iş olarak kişi kendi yaptığı israfa son vermelidir. Yeniden Kullanımın Önemi Çevreyi ve doğal kaynakları korumanın başka bir yolu da oluşan atıkları tekrar değer- lendirmektir. Örneğin araba lastiklerinden bahçede kullanmak için koltuk yapılabilir, büyük saksılar hâline getirilip çiçekler ekilebilir. Atık kumaşlar birleştirilerek yeni bir örtü yapılabilir. Kullanılmayan eşyalar ihtiyaç sahipleri ile paylaşılabilir. Fen Bilimleri Kitabım 4 / 6 ve 7. Fasikül 3 33. HAFTA Etkinlikler A. Aşağıda birbiri ile bağlantılı cümleler vardır. Bu cümlelerin doğru D ya da yanlış Y olduğuna karar vererek ok yönünde ilerleyiniz. Doğru çıkışı bularak daire içine alınız. Elektrik tasarrufu; çevremizi, aile ve ülke ekonomisini olumlu etkiler. DY Bunun için gereksiz yanan lambaları Bunun için buzdolabının kapağını açık bı- söndürmeliyiz. rakmamalıyız. DY DY Enerji verimliliği Geceleri sokak- Tasarruflu ampul- Elektrik tasarrufu- düşük araçlar kul- ları elektrik ile ay- ler kullan­m­ al­­ıyız. nu sorumluluk hâ- lanmalıyız. dınlatmamalıyız. line getirmeliyiz. D YD YD YD Y B. Aşağıdaki görsellerin hangisinde kaynaklar tasarruflu kullanılmamıştır? “✗” ile işaret- leyiniz. Yapılması gereken doğru davranışı altlarına yazınız. ............................. ................................... ................................... ............................. ................................... ................................... ............................. ................................... ................................... .............................. .................................... .................................... 4 Karaca Eğitim Yayınları Çevremizde olan motorlu taşıtlar, sanayi yerleşmeleri, mağazalardan çıkan sesler gürültü kirliliğine neden olur. Şehir merkezlerinde ne çok ses ulaşım alanında çıkmaktadır. Motorlu araçlar, demiryolları, hava taşıtlarından çıkan sesler insan sağlığını etkiliyor. Şehir merkezlerine yakın yerlere kurulan sanayi kuruluşlarından çıkan ses insanları psikolojik olarak doğrudan etkiliyor. Gürültü kirliliği insanların sağlıklarını etkilediği gibi doğrudan davranış bozukluklarını da etkilemektedir. Gürültü kirliliği duyma kaybına neden olur. Çevremizde devamlı gürültülü yerler olması zamanla duyma yeteneğimizin körleşmesine neden olarak duymakta zorlanırız. Odaklanma, konsantrasyon dağınıklığına neden olarak yaşam kalitesini düşürmektedir. İnsanlarda kulak çınlaması, işitme kaybı, yüksek tansiyon, sinirlilik, stres, uyku bozukluğu, saldırganlıkların ortaya çıkmasına neden olur. Yüksek ses insanları her bakımdan etkileyerek performanslarının düşmesine neden olmaktadır. Kulak çınlaması gibi bir çok işitsel sorunlar gürültülü ortamlarda meydana gelir. Yüksek sesli ortamlarda kalmak zaman içinde panik atak gibi rahatsızlıkların başlangıcı da olabilmektedir. Başa dön tuşu

sesin şiddetini artırarak kişinin daha iyi duymasını sağlar